النفلیة (کتاب)النفلیة مؤلف شمس الدین محمد بن مکی بن محمد عاملی نباطی جزینی، معروف به شهید اول (م ۷۸۶ ق). ۱ - اهمیت و اعتبارکتاب النفلیة از کتب مهم بجای مانده از شهید اول است که از زمان نگارش مورد توجه فقهای بزرگ واقع شده و در کتب فقهی و حدیثی همچون: بحار الانوار وسائل الشیعة مستدرک الوسائل المصباح کفعمی الخیة الوافیة کفعمی (م ۹۰۵ ق) مکررا به آن استناد و از آن استفاده شده است. ۱.۱ - طریقۀ تالیفطریقۀ تالیف این کتاب نظیر «الفیه» به صورت فقه رساله‌ای و موجز است که مؤلف در آن در نهایت اختصار مباحث مقدمات، مقارنات و منافیات نماز را همراه با دو مبحث تعقیب نماز و خصوصیات باقی نمازها، ذکر نموده است. در این کتاب مؤلف به بیان مستحبات مربوط به نماز پرداخته و در حدود ۳۰۰۰ مستحب را ذکر نموده است. این تعداد از مستحبات به ضمیمۀ ۱۰۰۰ واجب نماز که در کتاب «الفیه» بیان شده است به تیمن قول امام صادق علیه السلام: ان للصلاة اربعة آلاف حد، و قول امام رضا علیه السلام: الصلاة لها اربعة آلاف حد، جمع آوری شده است. شهید اول در اجازۀ دو کتاب «الالفیة» و «النفلیة» به علی بن خازن حائری (زنده تا ۷۸۴ ق) این گونه می‌نویسد: و من ذلک رسالتان فی الصلاة تشتملان علی حصر فرضها و نفلها فی اربعة آلاف مسالة محاذاة لقولهم علیهم‌السّلام للصلاة اربعة آلاف باب. ۲ - تاریخ تالیفکتاب نفلیه، همچنان که مؤلف در مقدمۀ کتاب ذکر کرده است، پس از کتاب «الفیه» نوشته شده است و از آنجایی که شهید اول در سال ۷۷۰ ق به شیخ شمس الدین محمد بن عبد العلی بن نجده (م ۸۰۸ ق)، اجازۀ کتاب الفیه را داده است بنابراین این کتاب احتمالا پس از سال ۷۷۰ ق نوشته شده است. از طرفی اجازۀ شهید به علی بن خازن حائری در سال ۷۸۴ ق برای نقل کتاب نفلیه نشانگر این است که این کتاب قبل از سال ۷۸۴ نوشته شده است. [۳]
بحار الانوار، علامه مجلسی، ج۱۰۴، ص۱۸۷.
بنابراین کتاب نفلیه حدودا بین سال‌های ۷۷۰ تا ۷۸۴ ق تالیف شده است. ۳ - زمان انتشارکتاب «النفلیة» مکررا همراه با کتاب «الالفیة» یا همراه با «الفوائد الملیة» شهید ثانی چاپ شده است. [۴]
ریحانة الادب، مدرس خیابانی، ج۳، ص۲۷۷.
کتاب موجود در سال ۱۴۰۸ ق به وسیلۀ مرکز نشر دفتر تبلیغات اسلامی انتشار یافته است. تحقیق و تصحیح کتاب توسط مرکز تحقیقات اسلامی و محقق آن فاضل قائینی نجفی بوده است. ۴ - نسخههادر چاپ کتاب موجود از دو نسخۀ خطی معتبر استفاده شده است. نسخۀ اول نسخه‌ای است که برای شهید دوم زین الدین عاملی (م ۹۹۶ ق) قرائت شده است. این نسخه متعلق به کتابخانۀ آیة الله نجفی مرعشی بوده و در تصحیح و تحقیق کتاب، نسخۀ اصل قرار داده شده است و با رمز (الف) مشخص شده است. نسخۀ دوم نسخۀ قدیمی و نفیسی است که مربوط به سال ۹۸۱ ق است و نویسندۀ آن مشخص نیست. در مواردی که این نسخه با نسخۀ اول اختلاف داشته در حاشیه ذکر شده است و با رمز (ب) مشخص شده است. علاوه بر دو نسخۀ خطی، در تصحیح کتاب از حواشی شهید ثانی «قده» و آقا جمال خوانساری «قده» و دیگران نیز استفاده شده است. ۵ - مطالبکتاب النفلیة شامل مقدمه و سه فصل و یک خاتمه است. فصل اول: در مقدمات مستحب نماز است که ۱۱ تا است: - وظائف تخلی - ۳۱ مورد از مستحبات وضوء - ۵ مورد مستحبات غسل - آن چیزهایی که تیمم بر آنها مستحب است - ۴۴ مورد از مستحبات ازالۀ نجاست - ۷۴ مستحب ستر عورت - ۴۲ مستحب وقت - ۹ مستحب قبله - ۵ مورد مستحبات اذان - ۱۰ مستحب قصد رفتن به محل نماز فصل دوم: شامل ۹ مستحب مقارن با نماز است که عبارتند از: - ۲۱ سنت توجه - ۵ سنت نیت - ۹ سنت تحریم - ۲۴ سنت قیام - ۵۰ مستحب قرائت - ۳۰ مستحب رکوع - ۵۰ مستحب سجود - ۱۲ مستحب تشهد - ۹ سنت تسلیم. فصل سوم: منافیات با نماز افضل، که شامل ۵۲ مکروه است. خاتمه: شامل دو مبحث است. ۱- تعقیبات نماز ۲- خصوصیات باقی نمازها که شامل مستحبات در نماز جمعه، نماز عید، نماز آیات، نماز طواف ، نماز جنائز (میت) می‌باشد. ۶ - حواشی و شروحکتاب النفلیة در کتب متعدد حدیثی و فقهی مورد استناد واقع شده و علاوه بر آن دارای شروح و حواشی نیز می‌باشد که بعضی از مهم‌ترین آنان عبارتند از: ۱- الفوائد الملیة تالیف شیخ زین الدین بن علی بن احمد عاملی (م ۹۶۶ ق). ۲- معراج المؤمنین فی شرح الالفیة و النفلیة الشهیدیة تالیف شیخ محمد حسن بن محمد جعفر شریعتمداری (م ۱۳۱۸ ق). ۳- تعلیقه و حاشیه بر نفلیه سید محمد ابراهیم بن ابی الحسن موسوی عاملی. [۸]
اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج۹، ص۵۹.
۷ - ترجمه- ترجمۀ کتاب النفلیة تالیف آقا نجفی اصفهانی، شیخ محمد تقی بن محمد باقر (م ۱۳۳۲ ق). ۸ - عناوین مرتبطشهید اول ۹ - پانویس
۱۰ - منبعنرم افزار جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |